-ετυμολογικά, λαογραφικά & ιστορικά στοιχεία-
Περιεχόμενα
- Ενότητα - Ονομασίες ημερών
- Ενότητα - Ονομασίες μηνών
- Ενότητα - Ονομασίες εποχών
- Ενότητα - Ονομασίες ημερών
- Αρχαίοι Έλληνες
Στην αρχαία Ελλάδα οι ονομασίες των ημερών ήταν αφιερωμένες σε Θεούς.
ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ
Δευτέρα =ΗΜΕΡΑ ΣΕΛΗΝΗΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ
Τρίτη =ΗΜΕΡΑ ΑΡΕΩΣ
Τετάρτη =ΗΜΕΡΑ ΕΡΜΟΥ
Πέμπτη =ΗΜΕΡΑ ΔΙΟΣ
Παρασκευή =ΗΜΕΡΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ
Σάββατο =ΗΜΕΡΑ ΚΡΟΝΟΥ
Κυριακή =ΗΜΕΡΑ ΗΛΙΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΟΥ
Τρίτη =ΗΜΕΡΑ ΑΡΕΩΣ
Τετάρτη =ΗΜΕΡΑ ΕΡΜΟΥ
Πέμπτη =ΗΜΕΡΑ ΔΙΟΣ
Παρασκευή =ΗΜΕΡΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ
Σάββατο =ΗΜΕΡΑ ΚΡΟΝΟΥ
Κυριακή =ΗΜΕΡΑ ΗΛΙΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΟΥ
- Ρωμαίοι (ιταλικά- αγγλικά)
Στην ιταλική, την αγγλική, τη γερμανική και σε πλήθος άλλων σύχρονων γλωσσών, η ρίζα των ονομάτων των ημερών προέρχεται από τα λατινικά και κατ' επέκταση από τα ελληνικά.
Για παράδειγμα:
| αρχαίοι Έλληνες | Ρωμαίοι | ιταλικα | αγγλική γλώσσα |
| ΗΜΕΡΑ ΣΕΛΗΝΗΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ | Dies Lunae (ημέρα της Σελήνης) | Lunedi | Monday (Μόνα= αρχαία ονομασία της Σελήνης) |
| ΗΜΕΡΑ ΑΡΕΩΣ | Dies Martis (ημέρα του Άρη) | Martedi | Tuesday (Τiw= Θεός του νόμου) |
| ΗΜΕΡΑ ΕΡΜΟΥ | Dies Mercury (ημέρα του Ερμή) | Mercoledi | Wednesday (Βόταν ή Οντίν= φτερωτός Θεός των Τευτόνων) |
| ΗΜΕΡΑ ΔΙΟΣ | Dies Jovis (ημέρα του Δία) | Giovedi | Thursday (Θορ= Σκανδιναβός Θεός) |
| ΗΜΕΡΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ | Dies Veneris (ημέρα της Αφροδίτης) | Venerdi | Friday (Φρυγία= Θεά του έρωτα) |
| ΗΜΕΡΑ ΚΡΟΝΟΥ | Saturday (Saturn day= ημέρα του Κρόνου) | ||
| ΗΜΕΡΑ ΗΛΙΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΟΥ | Sunday (Sun day= ημέρα του Ηλίου) |
- Νεοελληνικά
Στα νέα ελληνικά οι περισσότερες μέρες έχουν ρίζα κάποιον αριθμό με βάση τη σειρά τους μέσα στην εβδομάδα. Υπάρχουν όμως και αυτές που έχουν τη ρίζα τους σε ξένες λέξεις που ελληνοποιήθηκαν.
Κυριακή= ουσιαστικοποιημένο θηλυκό του επιθέτου: κυριακός, ως ημέρα αφιερωμένη στον Κύριο (δηλ. στον Θεό)
Δευτέρα= η δεύτερη μέρα
Τρίτη= η τρίτη μέρα
Τετάρτη= η τέταρτη μέρα
Πέμπτη= η πέμπτη μέρα
Παρασκευή= το όνομα αυτό καθιερώθηκε από τους Εβραίους επειδή την ημέρα αυτή παρασκεύαζαν ό,τι θα χρησιμοποιούσαν την επομένη.Σάββατο= έχει τη ρίζα του στην εβραϊκή λέξη šabbāṯ (σταματώ να εργάζομαι, σταματώ), αλλά και στην ακκαδική šapattu (η ημέρα στη μέση ενός μήνα).
2. Ενότητα - Ονομασίες μηνών
- Αρχαίοι Έλληνες
Στην αττική διάλεκτο οι μήνες σημαίνουν τα εξής:
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ: Γαμηλιών (γαμέω-ώ). Πήρε το όνομα αυτό επειδή συνήθως οι γάμοι γίνονταν το μήνα αυτό.
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ: Ανθεστηριών, επειδή γινόταν η γιορτή των ανθέων.
ΜΑΡΤΙΟΣ: Ελαφηβολιών, επειδή γιόρταζαν τη θεά Άρτεμη με θυσία ελαφιών.
ΑΠΡΙΛΙΟΣ: Μουνιχιών. Μουνυχία= λιμάνι μεταξύ Πειραιά και Φαλήρου, όπου λατρευόταν η θεά Άρτεμη.
ΜΑΙΟΣ: Θαργηλίων, επειδή γιόρταζαν τα θαργήλια (= οι απαρχές της συγκομιδής των γεωργικών προϊόντων).
ΙΟΥΝΙΟΣ: Σκιροφοριών (σκίρον= λευκό αλεξήλιο) γιορτή προς τιμήν της Αθηνάς για την προστασία των αγρών από τον καυτερό ήλιο του καλοκαιριού.
ΙΟΥΝΙΟΣ: Σκιροφοριών (σκίρον= λευκό αλεξήλιο) γιορτή προς τιμήν της Αθηνάς για την προστασία των αγρών από τον καυτερό ήλιο του καλοκαιριού.
ΙΟΥΛΙΟΣ: Εκατομβαιών, επειδή γιόρταζαν τον Απόλλωνα με θυσία εκατό βοδιών.
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ: Μεταγειτνιών, επειδή οι άνθρωποι μετοικούσαν, δηλαδή, άλλαζαν γειτονιές – τόπου κατοικίας.
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ: Βοηδρομιών (βοη+δρόμος= αυτός που τρέχει για βοήθεια), επειδή γιόρταζαν τα βοηδρόμια κατά τα οποία ο Θησέας νίκησε τις Αμαζόνες.
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ: Πυανεψιών (πύανος= κύαμος= κουκί), επειδή γιόρταζαν τον Απόλλωνα και πρόσφεραν φαγητό από πυάνους-κυάμους-κουκιά.
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ: Μαιμακτηριών (Μαιμάκτης= θεός των θυελλών) επειδή γιόρταζαν τον Δία για να τον καταπραΰνουν στην αρχή του χειμώνα.
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ: Ποσειδεών, γιατί γιόρταζαν τον Ποσειδώνα. Η γιορτή είχε σκοπό να κατευνάσει, να καλμάρει το θυμό του θεού της θάλασσας, ώστε να μην γίνονται θύελλες.
- Νεοελληνικά
Στα νέα ελληνικά οι ρίζες των λέξεων των μηνών προέρχονται από τα λατινικά. Έτσι έχουμε:
Ιανουάριος= το όνομά του προέρχεται από τον θεό των Ρωμαίων, τον Ιανό (Janus). Ο Ιανός ήταν θεός με δύο πρόσωπα, τα οποία κοίταζαν σε αντίθετες κατευθύνσεις, μπροστά στο νέο χρόνο αλλά και πίσω στον προηγούμενο.
Φεβρουάριος= το όνομά του προέρχεται από το λατινικό ρήμα februare που σημαίνει καθαρίζω, εξαγνίζω. Ήταν ένας μήνας αφιερωμένος στο θεό του Άδη Φέβρουο. Σύμφωνα με παλαιότερο ρωμαϊκό ημερολόγιο πρόκειται για τον τελευταίο χρόνο του έτους.
Μάρτιος= ονομάστηκε έτσι επειδή ήταν αφιερωμένος στον θεό Μαρς που αρχικά ήταν ο θεός της γονιμότητας και των αγρών αλλά αργότερα ταυτίστηκε με τον Άρη θεό του πολέμου.
Απρίλιος= το όνομά του προέρχεται από το λατινικό ρήμα aperio που σημαίνει «ανοίγω» γιατί σηματοδοτεί το άνοιγμα και την άνθηση.
Μάιος= πήρε το όνομά του από την ρωμαϊκή θεότητα Maja (Μάγια). Το όνομα Maja προήλθε από τη λέξη Μαία (τροφός) τη μητέρα του θεού Ερμή στον οποίο ήταν αφιερωμένος.
Ιούνιος= το όνομα προέρχεται από τη θεά Juno (Ηρα), κατά τους Ρωμαίους προστάτιδα του οίκου και του γάμου.
Ιούλιος= Ένας μήνας αφιερωμένος στον Ιούλιο Καίσαρα ο οποίος θεωρείται ένας από τους τρεις μεγάλους στρατηλάτες του αρχαίου κόσμου. Τον Ιούλιο, οι Ρωμαίοι τον έλεγαν Quintilis.
Αύγουστος= οφείλει το όνομά του στον αυτοκράτορα Οκταβιανό ο οποίος τιμήθηκε από την Σύγκλητο με το προσωνύμιο Αύγουστος που σημαίνει σεβαστός. Ο Οκταβιανός ήταν ανηψιός του Ιούλιου Καίσαρα.
Σεπτέμβριος= έχει τη ρίζα του στο septem που στα λατινικά σημαίνει επτά. Κατείχε την έβδομη θέση στη σειρά των μηνών, όταν όμως καθιερώθηκε το ιουλιανό ημερολόγιο με πρώτο μήνα του έτους τον Ιανουάριο ο Σεπτέμβριος έγινε ένατος.
Οκτώβριος= το όνομά του προέρχεται από τη λέξη octo που σημαίνει οκτώ αφού στο παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο όγδοος μήνας. Με την αλλαγή του ημερολογίου έγινε ο δέκατος μήνας αλλά κράτησε το όνομά του.
Νοέμβριος= το όνομά του προέρχεται από τον αριθμό εννέα που στα λατινικά είναι novem.Κατά το παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο ένατος μήνας.
Δεκέμβριος= πήρε το όνομά του από τη λατινική λέξη decem που σημαίνει δέκα, γιατί ήταν ο δέκατος του παλιού ρωμαϊκού ημερολογίου.
Φεβρουάριος= το όνομά του προέρχεται από το λατινικό ρήμα februare που σημαίνει καθαρίζω, εξαγνίζω. Ήταν ένας μήνας αφιερωμένος στο θεό του Άδη Φέβρουο. Σύμφωνα με παλαιότερο ρωμαϊκό ημερολόγιο πρόκειται για τον τελευταίο χρόνο του έτους.
Μάρτιος= ονομάστηκε έτσι επειδή ήταν αφιερωμένος στον θεό Μαρς που αρχικά ήταν ο θεός της γονιμότητας και των αγρών αλλά αργότερα ταυτίστηκε με τον Άρη θεό του πολέμου.
Απρίλιος= το όνομά του προέρχεται από το λατινικό ρήμα aperio που σημαίνει «ανοίγω» γιατί σηματοδοτεί το άνοιγμα και την άνθηση.
Μάιος= πήρε το όνομά του από την ρωμαϊκή θεότητα Maja (Μάγια). Το όνομα Maja προήλθε από τη λέξη Μαία (τροφός) τη μητέρα του θεού Ερμή στον οποίο ήταν αφιερωμένος.
Ιούνιος= το όνομα προέρχεται από τη θεά Juno (Ηρα), κατά τους Ρωμαίους προστάτιδα του οίκου και του γάμου.
Ιούλιος= Ένας μήνας αφιερωμένος στον Ιούλιο Καίσαρα ο οποίος θεωρείται ένας από τους τρεις μεγάλους στρατηλάτες του αρχαίου κόσμου. Τον Ιούλιο, οι Ρωμαίοι τον έλεγαν Quintilis.
Αύγουστος= οφείλει το όνομά του στον αυτοκράτορα Οκταβιανό ο οποίος τιμήθηκε από την Σύγκλητο με το προσωνύμιο Αύγουστος που σημαίνει σεβαστός. Ο Οκταβιανός ήταν ανηψιός του Ιούλιου Καίσαρα.
Σεπτέμβριος= έχει τη ρίζα του στο septem που στα λατινικά σημαίνει επτά. Κατείχε την έβδομη θέση στη σειρά των μηνών, όταν όμως καθιερώθηκε το ιουλιανό ημερολόγιο με πρώτο μήνα του έτους τον Ιανουάριο ο Σεπτέμβριος έγινε ένατος.
Οκτώβριος= το όνομά του προέρχεται από τη λέξη octo που σημαίνει οκτώ αφού στο παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο όγδοος μήνας. Με την αλλαγή του ημερολογίου έγινε ο δέκατος μήνας αλλά κράτησε το όνομά του.
Νοέμβριος= το όνομά του προέρχεται από τον αριθμό εννέα που στα λατινικά είναι novem.Κατά το παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο ένατος μήνας.
Δεκέμβριος= πήρε το όνομά του από τη λατινική λέξη decem που σημαίνει δέκα, γιατί ήταν ο δέκατος του παλιού ρωμαϊκού ημερολογίου.
- Λαϊκή παράδοση
Εκτός από την επίσημη ονομασία των μηνών ο ελληνικός λαός έχει δώσει στους μήνες διάφορα άλλα λαϊκά ονόματα, σύμφωνα πάντα με τις γεωργικές ασχολίες που γίνονται σε καθέναν απ' αυτούς. Έτσι έχουμε:
άνοιξη= προέρχεται από τη λέξη ανοίγω. Την εποχή αυτή λέμε ότι "ανοίγει" ο καιρός ύστερα από τον χειμώνα, δηλαδή ανεβαίνει η θερμοκρασία, ο ήλιος δυναμώνει και η φύση ανθίζει.
καλοκαίρι= προέρχεται από τις λέξεις καλός+ καιρός. Την εποχή αυτή ανεβαίνει πολύ η θερμοκρασία και η θάλασσα έχει την τιμητική της.
φθινόπωρο= προέρχεται από τις λέξεις φθίνω (λιγοστεύω)+ οπώρα (φρούτα). Την εποχή αυτή πέφτει η θερμοκρασία και τα φρούτα της άνοιξης και του καλοκαιριού λιγοστεύουν, αφού πλησιάζει ο χειμώνας.
Ιανουάριος=
- Γενάρης
- Πρωτάρης (πρώτος μήνας του χρόνου)
- Καλαντάρης (λέμε τα κάλαντα)
- Γατόμηνας (ζευγαρώνουν οι γάτες)
- Κρυαρίτης (έχει μεγάλα κρύα)
- Μεσοχείμωνας (είναι ο μεσαίος μήνας τους χειμώνα)
- Τρανός
- Μεγάλος Μήνας (έχει 31 μέρες).
- Φλεβάρης
- Κουτσοφλέβαρος
- Κουτσός
- Μικρός (γιατί έχει 28 μέρες)
- Φλιάρης (γιατί είναι ο τελευταίος μήνας του χειμώνα "φλιά = κατώφλι")
- Κλαδευτής (γιατί κλαδεύουμε).
- Μάρτης
- Παλουκοκαύτης (ανάγκαζε, με το απρόοπτο κρύο του, να καίνε ακόμα και τα παλούκια για να ζεσταθούν)
- Βαγγελιώτης (γιατί γιορτάζουμε τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου)
- Πουλιαντέρης
- Ανοιξιάτης (είναι ο πρώτος μήνας της άνοιξης)
- Φυτευτής (γιατί φυτεύουμε).
- Απρίλης
- Άι - Γιωργίτης (γιατί γιορτάζει ο Άγιος Γεώργιος)
- Τριανταφυλλάς (γιατί ανθίζουν τα τριαντάφυλλα)
- Γρίλλης (γκρινιάρης).
- Μάης
- Κερασάρης (γιατί βγαίνουν τα κεράσια)
- Πράσινος (γιατί πρασινίζει ο τόπος)
- Πενταδείλινος (γιατί μεγαλώνει η μέρα)
- Λούλουδος (γιατί ανθίζουν τα λουλούδια).
- Θεριστής (γιατί θερίζουμε τα σπαρτά)
- Άι - Γιαννίτης (γιατί στις 24 γιορτάζουμε τη γέννηση του Ιωάννη του Προδρόμου).
- Αλωνιστής
- Αλωνάρης (γιατί αλώνιζαν τα σιτάρια)
- Άι - Λιάτης (γιατί στις 20 γιορτάζουμε τον Προφήτη Ηλία).
- Δριμάρης (δρίμες = οι έξι πρώτες μέρες του Αυγούστου που κατά τη λαϊκή δοξασία είναι δυσοίωνες)
- Πενταφάς (λόγω της αφθονίας των καρπών)
- Καλός Μήνας
- Παχομύγης (γιατί είναι παχιές οι μύγες)
- Συκολόγος (γιατί ωριμάζουν τα σύκα).
- Τρυγητής (γιατί γίνεται ο τρύγος των σταφυλιών)
- Σταυριάτης (γιατί στις 14 γιορτάζουμε την Ύψωση του Τίμιου Σταυρού)
- Ορτυκολόγος (γιατί εμφανίζονται τα αποδημητικά ορτύκια).
- Βροχάρης (γιατί αρχίζουν τα πρωτοβρόχια)
- Άι - Δημητριάτης (γιατί στις 26 γιορτάζουμε τη γιορτή του Αγίου Δημητρίου).
- Νοέμβρης
- Αρχαγγελίτης
- Άι -Ταξιάρχης (γιατί στις 8 γιορτάζουμε τη γιορτή των Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ)
- Μεσοσπορίτης ( γιατί σε αρκετές περιοχές της πατρίδας μας βρίσκονται στο μέσο της σποράς).
- Νικολοβάρβαρα (γιατί στις 4 γιορτάζουμε τη γιορτή της Αγίας Βαρβάρας και στις 6 του Αγίου Νικολάου)
- Χριστουγεννιάτης (γιατί στις 25 γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα).
3. Ενότητα - Ονομασίες εποχών
χειμώνας= προέρχεται από τη λέξη χεῖμα (ουδέτερο) που σημαίνει παγωνιά, κρύο, θύελλα.
άνοιξη= προέρχεται από τη λέξη ανοίγω. Την εποχή αυτή λέμε ότι "ανοίγει" ο καιρός ύστερα από τον χειμώνα, δηλαδή ανεβαίνει η θερμοκρασία, ο ήλιος δυναμώνει και η φύση ανθίζει.
καλοκαίρι= προέρχεται από τις λέξεις καλός+ καιρός. Την εποχή αυτή ανεβαίνει πολύ η θερμοκρασία και η θάλασσα έχει την τιμητική της.
φθινόπωρο= προέρχεται από τις λέξεις φθίνω (λιγοστεύω)+ οπώρα (φρούτα). Την εποχή αυτή πέφτει η θερμοκρασία και τα φρούτα της άνοιξης και του καλοκαιριού λιγοστεύουν, αφού πλησιάζει ο χειμώνας.
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου